สำนักงานคณะการการศึกษาขั้นพื้นฐาน จัดตั้งขึ้นตั้งแต่ปีพุทธศักราช 2546 ซึ่งเป็นผลจากการที่กระทรวงศึกษาธิการได้ปรับโครงสร้างการบริหารราชการ เป็นไปตาม พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 และที่แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 และพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการกระทรวงศึกษาธิการ พ.ศ. 2546
สีประจำสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
ก่อนที่จะมีการก่อตั้งสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) การศึกษาขั้นพื้นฐานของประเทศไทยถูกดูแลโดยหน่วยงาน 3 กรมหลัก ได้แก่ สำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ (สปช.), กรมสามัญศึกษา และ กรมวิชาการ ซึ่งแต่ละหน่วยงานมีภารกิจที่แตกต่างกัน
สปช. รับผิดชอบการศึกษาในระดับประถมศึกษา
กรมสามัญศึกษา ดูแลการศึกษาในระดับมัธยมศึกษา
กรมวิชาการ มีหน้าที่หลักในการวิจัย พัฒนาหลักสูตร และเทคโนโลยีทางการศึกษา
ปัจจุบันสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ถือเป็นหน่วยงานสำคัญที่มีบทบาทในการส่งเสริม สนับสนุน และกำกับดูแลการศึกษาในโรงเรียนทั่วประเทศ โดยมีเป้าหมายเพื่อพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณภาพตามมาตรฐานการศึกษาแห่งชาติ รวมถึงส่งเสริมให้ครูและบุคลากรทางการศึกษามีศักยภาพในการจัดการเรียนรู้ได้อย่างเหมาะสมกับยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลงไป
สีประจำสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน มาจากสีประจำสามกรมเดิม ได้แก่
- สีเขียว เป็นสีของสำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ
- สีแสด เป็นสีของกรมสามัญศึกษา
- สีเทา เป็นสีของกรมวิชาการ
ตราสัญลักษณ์สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
ตราสัญลักษณ์สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน ประกอบด้วยอักษรย่อ สพฐ. ล้อมรอบด้วยลายบัวผูกเป็นวงรีบนพื้นสีเขียว ภายใต้รูปเสมา ธรรมจักร หมายถึง หน่วยราชการขึ้นตรงกับกระทรวงศึกษาธิการ เบื้องล่างเป็นแถบชื่อเต็มของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน อักษรทอง และขลิบข้างแถบทองพื้นเขียวอันเป็นสีประจำกระทรวงศึกษาธิการ สีลายของบัวดอกขาวปลายกลีบชมพูใบเขียวบนพื้นสีส้ม ดอกบัว หมายถึง ความเจริญทางพุทธิปัญญาและความงอกงามทางการศึกษา อันหมายถึงสีประจำวันพฤหัส ซึ่งโบราณถือว่าเป็นวันครู ผู้ประสิทธิ์วิทยาการให้แก่ศิษย์ ทั้งเป็นผู้วางรากฐานทางการศึกษาให้ถูกต้องและมีคุณธรรม ทั้งหมดที่เป็นสีทอง หมายถึงความเจริญรุ่งเรืองในด้านการศึกษายังผลของการศึกษานั้น สู่การมีบุคลากรที่ดี มีความรู้ มีคุณธรรม ในการพัฒนาประเทศให้เจริญ